Zmiana płci w postępowaniu sądowym

W dniu 4 marca 2025 r. pełny skład Izby Cywilnej Sądu Najwyższego podjął ważną uchwałę w tym względzie uznając, że:

1. Żądanie zmiany oznaczenia płci w akcie urodzenia podlega rozpoznaniu przez sąd w postępowaniu nieprocesowym przy zastosowaniu w drodze analogii art. 36 ustawy z dnia 28 listopada 2014 r. – Prawo o aktach stanu cywilnego. 
2. Zmiana oznaczenia płci w akcie urodzenia może nastąpić wyłącznie na wniosek osoby, której dotyczy ten akt. 
3. Oprócz wnioskodawcy uczestnikiem postępowania może być tylko jego małżonek (art. 510 k.p.c.). 
4. Postanowienie uwzględniające wniosek wywołuje skutki od chwili uprawomocnienia się.

Kluczowe Zagadnienie

Główne pytanie, na które musiał odpowiedzieć Sąd Najwyższy, dotyczyło tego, czy w sprawach o zmianę płci metrykalnej, osoby bliskie – takie jak małżonek, dzieci czy rodzice – muszą być stroną postępowania. Ważne było również ustalenie, czy ich udział w sprawie ma charakter obowiązkowy (tzw. współuczestnictwo jednolite) zgodnie z przepisami Kodeksu postępowania cywilnego (art. 73 § 2 k.p.c. w związku z art. 72 § 2 k.p.c.).

Sąd Najwyższy, uznał iż tak zadanie pytanie obejmuje bardzo ważne dla praktyki zagadnienie, którym jest metrykalna zmiana płci. Pomimo zgłaszanych od wielu lat postulatów ustawodawca nie zdecydował się na uregulowanie tej kwestii w przepisach, co sprawia, że wszelkie rozwiązania przyjmowane w praktyce orzeczniczej mogą budzić wątpliwości co do swojej formalnej poprawności.

Postępowanie przed Sądem Najwyższym

Po analizie dotychczasowych rozbieżności w orzecznictwie, Sąd Najwyższy orzekając w sprawie III CZP 143/22 w składzie 7 sędziów skierował sprawę do pełnego składu Izby Cywilnej.

W uchwale z dnia 4 marca 2025 r. pełnego składu Izby Cywilnej Sądu Najwyższego (sygn. akt III CZP 6/24) przyjęto nowe rozwiązania, które zmieniają wcześniejsze podejście. Oto najważniejsze ustalenia:

1. Postępowanie Nieprocesowe

Sprawy dotyczące zmiany płci metrykalnej mają być rozpatrywane w postępowaniu nieprocesowym. W takich sprawach stosuje się przepisy ustawy Prawo o aktach stanu cywilnego (art. 36 tej ustawy).

1. Wnioskodawca

Zmiana płci w akcie urodzenia może nastąpić wyłącznie na wniosek osoby, której dotyczy dany akt. Oznacza to, że nikt inny – nawet członkowie rodziny – nie mogą złożyć takiego wniosku w imieniu zainteresowanego.

1. Uczestnicy Postępowania

W postępowaniu, oprócz osoby składającej wniosek, uczestnikiem może być tylko jej małżonek. To oznacza, że dzieci czy rodzice wnioskodawcy nie muszą brać udziału w sprawie.

1. Skutki Postanowienia

Orzeczenie sądu uwzględniające wniosek zaczyna obowiązywać od momentu, gdy stanie się prawomocne. Dopiero wtedy zmiana płci zostaje oficjalnie wpisana do akt stanu cywilnego.

Kontekst Historyczny

Zasada Prawna z 1989 r.

W przeszłości, w uchwale z dnia 22 czerwca 1989 r. (sygnatura akt III CZP 37/89), Sąd Najwyższy uznał, że transseksualizm (rozbieżność między psychicznym poczuciem płci a biologiczną budową ciała) nie stanowi podstawy do zmiany zapisów w aktach stanu cywilnego. Uważano wówczas, że akty stanu cywilnego mają charakter deklaratoryjny, czyli jedynie potwierdzają istniejący stan rzeczy, i nie mogą być zmieniane na podstawie subiektywnego odczucia osoby.

Nowe Podejście

W 2025 r. Sąd Najwyższy zdecydował się na zmianę tego podejścia, uznając, że należy uwzględnić rzeczywiste potrzeby osób transpłciowych. Nowe przepisy mają na celu dostosowanie polskiego prawa do współczesnych standardów ochrony praw człowieka, w tym prawa do życia zgodnie z własną tożsamością płciową.

Znaczenie dla Praktyki Sądowej

Decyzja Sądu Najwyższego ma ogromne znaczenie dla praktyki sądowej. Ujednolicenie zasad dotyczących uczestnictwa w postępowaniu oraz określenie, kto może składać wniosek o zmianę płci, zapewnia większą przejrzystość i spójność w orzecznictwie. Dzięki temu osoby transpłciowe mogą liczyć na bardziej przewidywalny przebieg postępowania.

Podsumowanie

Zmiana podejścia Sądu Najwyższego do spraw związanych ze zmianą płci metrykalnej stanowi ważny krok w kierunku ochrony praw osób transpłciowych w Polsce. Nowe zasady nie tylko ułatwiają procedurę sądową, ale także pozwalają na bardziej humanitarne i zrozumiałe podejście do kwestii tożsamości płciowej. Wprowadzone rozwiązania są wyrazem rosnącej świadomości społecznej i prawnej w zakresie ochrony praw człowieka.